Indrukken van de Tagung in Ansbach: De Graaf van Saint Germain en de muziek
21-03-2018 Artikel van Dominik Rentsch & Peter Rippen
In de historierijke stad Ansbach, in de buurt van Nürnberg, komen van 6 tot 8 oktober 2017 ruim zeventig mensen bij elkaar, die meer over leven en werk van de graaf van Saint Germain willen vernemen. Stormachtig en herfstig koud is het buiten, maar binnen worden wij warm en hartelijk in een vorstelijke zaal van de Orangerie ontvangen.
Ansbacher Orangerie
De opmaat door het ensemble van musici met de triosonates van de graaf doet ons de oren spitsen. Wat voor een individualiteit moet dat zijn geweest, die naast zijn bekende politieke missies ook wonderbaarlijke composities in de stijl van zijn tijd opgeschreven heeft en bovendien zelf een uitmuntende violist was?
Van Jos Mosmuller en Thomas Senne horen wij meer over de historische basisgegevens en de politieke verhoudingen van deze tijd; verhalen en tijdsdocumenten evenals mystieke toespelingen uit de geruchtenkeuken over de Graaf van Saint Germain worden toegelicht. Daarmee treedt echter ook de uitdaging op in zichzelf een punt te vinden dat boven vermoedens en verstandelijk opvatten van deze mens uit voert.
Jos Mosmuller Thoman Senne
Begonnen moet echter toch worden met dat wat nu een maal bekend is. Het geboortejaar wordt op 1696 gedateerd, bij de plaats wordt onder historici de veronderstelling sterker dat het kind bij Cluy in Siebenbürgen (tegenwoordig Roemenië) als zoon van de vorst van Transsylvanië Franz Rakoczy ter wereld kwam. “Leopold Georg Rakoczy” moet later om politieke redenen heimelijk naar Italië gebracht zijn, waar hij ver van zijn thuisland opgroeit en uiteindelijk pas met 50 jaar voor het eerst onder deze naam in de openbaarheid treedt. In 1784 wordt zijn naam “Graaf van Saint Germain” officieel in het overlijdensregister in Eckernförde (D) opgenomen.
Met muziek uit de geboortestreek van Saint Germain opent Mieke Mosmuller haar voordrachten: De Rakoczy-mars van Liszt: Tussen kracht en sierlijkheid, sentimentaliteit, tragiek, vurige en hartstochtelijke passages of onverwachte wendingen brengt het verloop van de compositie ons in een wisselbad van gevoelens, wat ook iets over de zielenstemming van dit volk (de Magyaren) kan uitspreken, dat destijds in een vrijheidsstrijd verwikkeld was.
Het etherlichaam van een mens wordt onder andere sterk door de streek gevormd waarin hij geboren wordt en deze vorming kan als expressie dan in de muziek weer hoorbaar worden.
Mieke Mosmuller
Mieke Mosmuller licht toe dat wanneer wij nu dus de composities van de Graaf van Saint Germain in deze dagen meerdere malen mogen horen en op ons laten inwerken, daarin iets wezenlijks te vinden is, wat ons met de individualiteit van de graaf kan verbinden.
Het zuivere oerbeeld dat in de muziek verborgen ligt kan ons tot instrument worden om te kunnen onderscheiden tussen waarheid en onwaarheid, zoals bijvoorbeeld ook een beeldmeditatie van het rozenkruis dat kan zijn: Het kruis als omvorming van de driftmatigheid (het rode bloed) tot zuiverheid, zoals het sap van de roos…
Zo komt de Rakoczy-mars vergeleken bij de muziek van de graaf ons bloedzwaar en hartstochtelijk gedreven voor, terwijl Saint Germains stukken licht, bewogen en met humorvolle ernst als gezuiverd klinken.
Dat deze zuivere waarachtigheid in de muziek als individueel wezen beleefd kan worden, daar mogen we in deze dagen naar streven.
Publiek, Saint Germain Tagung
De musici, allen uit de vriendenkring van Mieke Mosmuller, begeleiden ons ook in het vervolg vakkundig door de drie dagen heen en raken ons door hun uitstraling. De melodieën klinken dan ook ’s avonds lang na en er vindt een tedere verdieping van het beleven plaats.
In het verloop van de voordrachten dalen wij diep in de geestesgeschiedenis van de mensheid af. M. Mosmuller wijst ons op de verbinding van Saint Germain met de Tempellegende. Salomo en Hieram kunnen wij als vertegenwoordigers van twee verschillende “soorten” mensen zien, die ook al bij Kaïn en Abel tot uiting komen en zich dan in de meest verschillende verhalen weerspiegelen.
De ene stroming is meer het priesterlijke (passieve) toegewend, de andere meer de actieve kant, wetenschap, kunst en techniek.
Thomas Senne
En daar vinden we dan een raakvlak met Saint Germain, die als alchimist tijdens zijn leven trachtte het wezen van alle materie te begrijpen, als kunstenaar met muziek de mensen vreugde bracht, vele talen beheerste, onderzoek deed naar uitvindingen op technisch gebied en in politieke missies Europa trachtte te verenigen…
Op de tweede dag proberen wij met Mieke Mosmuller de spirituele betekenis van Saint Germain te doorgronden en vernemen wij meer over de incarnatiereeks van deze individualiteit. In de mededelingen van Rudolf Steiner komen Hieram, Lazarus Johannes en Christian Rosenkreuz als bekende incarnaties voor; er moeten er meer geweest zijn, die echter alleen voor het helderziende onderzoek bekend worden.
Zij allen hebben echter naar datgene gestreefd (en het ook verwerkelijkt) wat de chymische bruiloft (vereniging met het wezen van de kosmos) of de mystieke bruiloft (de weg naar binnen, vereniging met de eigen wezenskern) genoemd wordt.
Margareta Bannmann, recitatie
Mieke Mosmuller verdiepte voorts voor ons de onzichtbare betrekkingen van Saint Germain tot Lazarus Johannes en Christian Rosenkreuz.
Eveneens van Steiner is er de uitspraak dat Saint Germain/ Christian Rosenkreuz voortdurend geïncarneerd is met tussenpauzen van 12 jaar, wat de vraag oproept: Waar is de individualiteit van de graaf nu? Het verrassende antwoord van Mieke: hier, nu… geestelijk en/of fysiek.
Doorslaggevend is wel onze bewuste innerlijke toewijding aan hem, dan kan en wil hij onze vriend en broeder zijn.
Daar Saint Germain in zijn tijd de wetenschappen een warm hart toedroeg en zich ook gedachten vormde over toekomstige technische uitvindingen kan hij ook in de huidige tijd wel daar aangetroffen worden waar de beslissende strijd om de ziel van de mens plaatsvindt.
Veel blijft hier ongenoemd wat in de overvloed van deze drie dagen besproken werd, maar het seminar schonk de deelnemers een overvloed aan indrukken.
Thomas Senne liet naast zijn stijlvolle uiteenzettingen steeds weer getuigen uit de tijd van Saint Germain kundig door de recitatie van Margarethe Bannmann aan het woord komen, waarmee de “voorstelling” van deze tijd nog meer verlevendigd werd.
De muziek wekte een sterk verlangen naar geestelijke ervaring en Mieke Mosmuller bereidde de weg naar de eigen geestelijke beweging, om zodoende langzamerhand in de sporen van de grote ingewijden te wandelen.
(text: Dominik Rentsch)
***
De Graaf van Saint Germain en de muziek
In het stadje Ansbach in het zuiden van Duitsland, in de nabij het stadscentrum gelegen Orangerie, vond van 6 tot en met 8 oktober jl. een serie voordrachten plaats over – zoals de aankondiging luidde – ’de Graaf van Saint Germain en de muziek’. De voordrachten werden afwisselend gehouden door Mieke en Jos Mosmuller en Thomas Senne, steeds verschillende aspecten belichtend van de kleurrijke figuur die St. Germain is.
Omdat het muzikale aspect dit weekend centraal stond werden de voordrachten dagelijks omlijst met live muziek door een gelegenheidsensemble. Dit ensemble heeft zich sinds begin 2017 gestort op het instuderen van een klein deel van het muzikale oeuvre van Saint Germain: de aria ’Per pietá bell’Idol mio’, de triosonate in F voor 2 violen en basso continuo en de eerste 3 solosonates voor viool en basso continuo.
Triosonate met Samara Bertsch, Peter Rippen en Renate Kroese
Zelf had ik, als bespeler van het spinet (klein klavecimbel) de eer om deel uit te mogen maken van dit ensemble.
Er is veel boeiends over de persoon van de graaf van St. Germain gezegd en geschreven, niet in het minst gedurende bovengenoemde drie dagen. Met wat ik hier schrijf beperk ik me graag tot de muziek van St. Germain die we deze dagen hebben uitgevoerd en waar we tijdens de voorbereidende repetities gedurende het jaar intensief mee bezig zijn geweest.
Naast de vele kwaliteiten die hij had was de Graaf van St. Germain namelijk ook componist en violist. Zoals hij ons op steeds die ene afbeelding vriendelijk en met heldere blik aankijkt, is hij gekleed als een achttiende-eeuwer en zou hij als zodanig – in zijn lange leven – Händel ontmoet kunnen hebben, of Telemann, Haydn, de zonen van J.S. Bach of zelfs Bach zelf. Of, later in de 18e eeuw, Mozart.
Ine Blom, sopraan Bert Verschoor, fagot
Maar zoals de bovengenoemde bekende componisten, al hebben ze elk hun eigenheid, toch in een stijlperiode passen waardoor hun muziek binnen die stijlperiode ook gemeenschappelijke kenmerken vertoont, zo is dat bij St. Germain minder het geval. Misschien doordat zijn muziek nauwelijks bij het grote publiek bekend is, maar misschien ook doordat hier sprake is van een dermate ’vrije geest’ dat hij zich tot op zekere hoogte wel aan compositorische regels houdt, maar daar graag ook buiten treedt.
Voordat dit nu te algemeen en theoretisch gaat worden wil ik graag kort terugkijken op de in Ansbach uitgevoerde muziek van St. Germain, waarbij ik deels weergeef hoe wij deze als ensemble beleefd hebben.
De hierboven genoemde Triosonate in F werd aan het eind van elke dag uitgevoerd en bovendien aan het begin van de eerste dag. Het is een muziekstuk – triosonate – voor 3 stemmen: 2 violen en een cello, waarbij het klavecimbel de harmonieën ’opvult’. Met name de twee snelle delen zijn grotendeels polyfoon: de 3 stemmen gaan hun eigen weg, soms elkaar imiterend, soms weer even bij elkaar komend. Vooral qua ritmegevoel moesten de twee violistes sterk in hun schoenen staan om elkaar niet kwijt te raken… wat hun goed lukte. Bovendien werden ze – kenmerkend voor deze triosonate – soms een aantal maten lang aan hun lot overgelaten, oftewel: die maten zijn zonder bas gecomponeerd.
Renate Kroese en Raphaela Kühne
Kenmerkend ook zijn de plotselinge korte overgangen van majeur naar mineur en weer terug. De vele herhalingen van motieven vallen ook op, waardoor we besloten hebben om sommige voorgeschreven herhalingen toch maar niet uit te voeren. Prachtig, lyrisch-dramatisch is het derde van de vier delen (Andante amorosissimo). Ook de overige werken, de aria en de solosonates, werden elk meermalen uitgevoerd gedurende de 3 dagen.
In de aria mocht het volledige ensemble in actie komen: sopraan, 2 violen, de cello die – heel flexibel – de altvioolpartij speelde, en basso continuo, deze keer bestaande uit fagot en spinet. Sopraan Ine Blom zong met verve de melodie, die door St. Germain ietwat luchtig gecomponeerd is in verhouding tot de inhoud van de tekst.
Enig ’googelen’ leert dat deze zelfde tekst later ook door bekende(re) componisten is getoonzet: Mozart(!) en Bellini; bij de laatste hebben we het over begin 19e eeuw en de toonzetting van Bellini bijvoorbeeld is veel dramatischer.
De drie sonates voor viool solo en basso continuo verraden dat St. Germain een uitstekend, virtuoos violist moet zijn geweest. Juist hierdoor is hij naar mijn mening in deze solosonates ook als componist op zijn best. Waarbij de derde sonate er dan nog bovenuit steekt, misschien omdat die in een mineurtoonsoort (c) geschreven is, die vaak eerder harmonisch spannend (dus mooier en boeiender…) is dan een majeurtoonsoort.
De bijzondere melodiewendingen, vaak grote sprongen, ingewikkelde ritmiek, prachtige lyriek naast vele virtuoze passages maken deze sonates tot zeer ’rijke’ composities. Een uitdaging voor onze violiste Renate Kroese, die deze uitdaging – ja ook – met verve aanging en aankon.
Gaandeweg ontstonden er al plannen om dóór te gaan met ons ensemble, méér muziek van St. Germain te ontdekken en te spelen. De composities zijn het zeker waard. Dus u hoort (letterlijk) nog van ons…
(text: Peter Rippen)
Afsluiting Tagung
